Wanneer het ondenkbare denkbaar wordt
Het onderdeel van het boek waarover in de achttiende eeuw het meeste werd nagedacht en gecorrespondeerd was papier. Volgens historicus Robert Darnton had dit verschillende redenen. Allereerst maakte papier ongeveer vijftig procent uit van de kosten voor het produceren van een octavo bij een oplage van duizend exemplaren, en 75 procent van de kosten van een Encyclopedie. Papierfabrikanten en drukkers onderhandelden daarom eindeloos over papier. Daarnaast werd de nadruk bij het verkopen van boeken gelegd op het primaire materiaal. De kwaliteit van het papier was van belang voor de lezers en werd veelvuldig in de boeken benoemd: ‘’Gedrukt op het beste kwaliteit papier’’. Hoewel dit verschijnsel tot in de twintigste eeuw voorkwam, stelde Darnton in 2007 dat deze manier van verkopen vandaag ondenkbaar zou zijn, en lezers zelden de kwaliteit van het papier in boeken opmerken. Tegenwoordig lijkt dat weer te zijn veranderd: met name in Amerikaanse boeken zie je vaak de mededeling dat het op zuurvrij papier is gedrukt dat voldoet aan de eisen van de Library of Congress.
Tweede druk van het boek A Sentimental Journey door Laurence Sterne en Herbert Read, 1929. Geprint op ‘Antique Paper’ (Bron: A Series of Series)
Het is nu 2021, en het idee dat de nadruk op papier in de verkoop van boeken ondenkbaar zou zijn gaat niet meer op. De papierindustrie is immers een van de grootste vervuilers ter wereld. Bossen worden in grote aantallen gekapt, een enorme hoeveelheid aan water wordt verspild en de papierindustrie stoot meer CO2 uit dan de luchtvaart. Zo kost het dubbelzijdig printen van een boek van 246 pagina’s op A4-papier in het gunstigste geval 256 liter water, en is de papierindustrie verantwoordelijk voor zo’n 7 procent van de totale jaarlijkse mondiale uitstoot.
Ontbossing voor de papierindustrie (Bron: Krivec, 2015)
Steeds meer mensen maken zich terecht zorgen over de impact van de papierindustrie op het milieu, en uitgevers worden gedwongen om na te denken over hun papier. De beste optie voor de uitgever om de vervuilende impact van papier te verkleinen, is door zo duurzaam mogelijk geproduceerd papier te gebruiken. Gelukkig zijn er al een aanzienlijk aantal alternatieven bedacht, iets wat eveneens duidt op een opleving van het belang van papier.
De meeste alternatieven berusten allemaal op één ding: recycling. Houtvezels, waarvan papier gemaakt wordt, kunnen maar liefst zeven keer hergebruikt worden. Op dit moment gebeurt dat al met de helft van het papier op aarde. In Nederland ligt dit gemiddelde een stuk hoger; maar liefst 85 procent wordt gemaakt van oud karton en papier. Recycling heeft ook nog andere voordelen. Zo ligt de uitstoot van broeikasgassen een stuk lager dan in een productieproces met alleen verse houtvezels, belanden er minder chemicaliën in het water en blijven bossen en natuurlijke habitats intact.
Een recyclingfabriek voor papierafval in Rotterdam. (Bron: Unsplash, Bas Emmen)
Een andere oplossing is het maken van papier van andere grondstoffen dan bomen. Zo kan papier gemaakt worden van landbouwafval, zoals stengels en bladeren die achterblijven na de oogst, of van steen. Steenpapier bestaat hoofdzakelijk uit gemalen steen, en voor de productie is geen water nodig. De gemalen steen wordt vermengd met 20 procent gerecycled HDPE, een schone kunststof die bestaat uit koolstof en waterstof. Deze mix wordt vervolgens door een matrijs geperst, en verwerkt in dunne vellen steenpapier.
Belangrijke informatie op de boeken van het merk Paper / On The Rocks
Datgene waarvan Darnton zei dat het ondenkbaar was is gebeurd. Het papier krijgt langzaam weer een prominente plek in de fabricage van boeken. Voor zowel de uitgever als de lezer wordt duurzaam papier vaker een belangrijke afweging in de productie of aanschaf van een boek, en sommige uitgevers benoemen het duurzame papier al in hun boeken. ‘’Gedrukt op het beste kwaliteit papier’’ wordt ‘’gedrukt op duurzaam papier’’. En hoewel dit niet een veelvoorkomend verschijnsel is, voorzie ik dat boekwetenschappers over 50 jaar onderzoek doen naar het historische papier dat gemaakt was van verse houtvezels; naar de tijd waarin uitgevers en lezers de kwaliteit of duurzaamheid van papier even niet zo belangrijk vonden.
[Larissa Cöhrs]
Literatuur
Darnton, R. (2007). “WHAT IS THE HISTORY OF BOOKS?” REVISITED. Modern Intellectual History, 4(3), 495–508. https://doi.org/10.1017/s1479244307001370
Lankhorst, M. K. (2019, 7 mei). De papierindustrie stoot meer CO2 uit dan de luchtvaart. Is het nog wel verantwoord om papieren boeken uit te geven? De Correspondent. https://decorrespondent.nl/9463/de-papierindustrie-stoot-meer-co2-uit-dan-de-luchtvaart-is-het-nog-wel-verantwoord-om-papieren-boeken-uit-te-geven/509327049-b14c9d5f
van Eijsden, A. P. (2021, 21 april). Ons verhaal. Paper on the Rocks. https://paperontherocks.com/nl/ons-verhaal/