Ten oorlog!
In Wapenhandelinghe van roers mvsqvetten ende spiessen (1607) wordt een uitgebreide uitleg gegeven voor het gebruik van wapens. Op de lange instructies volgen kortere commando’s die gebruikt konden worden door de bevelhebber. Daarna worden alle verschillende handelingen verder verklaard door middel van afbeeldingen.
Alle afbeeldingen achter elkaar lijken bijna een ‘flipbook’ te zijn, zo’b boekje waarin de figuren door snel te bladeren gaan bewegen. De gravures voor dit boek zijn gemaakt door Jacob de Gheyn II. De Gheyn signeerde zijn gravures. Er zijn verschillende handtekeningen bekend waardoor de rol van De Gheyn in de totstandkoming van de gravures duidelijk wordt. In de gravures in dit boek wordt de handtekening IDGheijn in(venit) gebruikt, wat betekent dat De Gheyn de gravures wel heeft getekend maar niet zelf heeft gegraveerd.
Het boek was bedoeld voor het militaire kader om de nieuwste inzichten op militair terrein bekend te maken over het trainen van soldaten. Het is een visuele handleiding waarin de vernieuwingen die prins Maurits als legeraanvoerder had doorgevoerd worden weergegeven. Echt een gebruikswerk - zo lijkt het tenminste. Toch zijn er veel mooie, luxe versies van het boek gemaakt. Het Amsterdamse exemplaar dat bij Allard Pierson wordt bewaard, is dan wel niet ingekleurd, of zoals een exemplaar voor de Engelse prins, met bladgoud versierd, het blijft een nogal onhandig boek om het in de prakttijk te gebruiken. Het is een log geval in folio formaat. Dat een echt gebruiksboek praktischer moest zijn, kwam men gelukkig ook wel achter, in 1619 werd het boek in vier talen (Nederlands, Engels, Duits en Frans) uitgegeven in één boek, én in een kleiner formaat.
De editie van 1607 is uitgegeven door Hendrik Laurensz, een grote Amsterdamse boekverkoper. Het oeuvre van Laurensz bestaat vooral uit stichtelijke en theologische werken. Wapenhandelinghe valt dus nogal uit de toon. Het zal wel één van de eerste uitgegeven werken zijn van Laurensz, want hij begon zijn carrière in 1607. Een Amsterdamse drukker, Robert de Baudous, heeft het werk gedrukt, in opdracht van Laurensz. De Baudous was een leerling van De Gheyn en drukte vooral prenten.
Ongeveer halverwege het boek vinden we het privilege. Daar wordt medegedeeld dat het werk niet gekopieerd mag worden en dat er zeker geen exemplaren verkocht mogen worden zonder toestemming van Jacob de Gheyn. Meestal werd er een privilege toegekend aan de drukker en/of uitgever. In het geval van Wapenhandelinghe is het privilege dus toegekend aan de graveur van het werk. Onder het privilege staat in het boek ook een Tot memorie vanden boeck-binder. Hierin staan instructies voor de boekbinder. Er wordt aangegeven wat de volgorde van de verschillende delen is (‘roers, musquetten ende spiessen’) en dat de instructies voor het hanteren van de wapens steeds vooraf aan de afbeeldingen dienen te gaan.
Jacob de Gheyn. Wapenhandelinghe van roers mvsqvetten ende spiessen. Amsterdam, H. Laurensz, 1607
In-2
UBA: OF 63-47
[Janneke van Es]
Twee series afbeeldingen uit dit boek, afkomstig uit het Rijksmuseum vind je hier: https://metabotnik.com/projects/751/