Hollandse innovatie in het boekbedrijf
Rond 1450 is de boekdrukkunst uitgevonden door de Duitser Johannes Gutenberg. Dit was een uitvinding die zich ontzettend snel door Europa verspreidde. Eindelijk konden boeken op grote schaal kunstmatig geschreven worden! Je zou denken dat Gutenberg daar de rest van zijn leven zijn geld mee kon verdienen. Echter, niets is minder waar. Ondanks de uitvinding, was er geen goed verdienmodel. Boeken werden dus gedrukt, maar niet verkocht. Helaas ging Gutenberg failliet, net als veel vroege uitgevers.
Eerste bladzijde van de Gutenberg Bijbel
Het probleem was dat het lastig te bepalen was hoeveel exemplaren van een uitgave je moest drukken. Wanneer de uitgever te veel boeken drukte, kon hij zijn overschot aan exemplaren niet kwijt. Dit was een probleem dat veel uitgevers in Europa hadden; tegen het einde van de vijftiende eeuw lagen boekenpakhuizen vol met onverkochte boeken.
Wanneer je als uitgever te weinig drukte, liep je inkomsten mis. Het opnieuw doorlopen van het drukproces was kostbaar; het kostte veel tijd en de zetter was de een goed betaalde arbeidskracht. Hoe de risico’s te beperken – het was een van de belangrijkste vragen waarmee de vroegmoderne uitgeverij worstelde.
In de zeventiende eeuw werd de Republiek het centrum van de boekhandel. Daarvoor was Antwerpen de belangrijkste plek voor de boekdrukkunst. Rond 1550 groeide Antwerpen uit tot metropool van het Europese handelsnetwerk. Antwerpen was een stad vol met internationale kooplieden.
Veel uitgeverijen vestigden zich op de Dam. Dit was dicht bij de beurs en de Waag. We zien hier de drukkerij van Hondius. Hij speelde ook een belangrijke rol in het uitgeven van kaarten. (bron: https://hart.amsterdam/nl/page/40242/020today-open-toren-dag-amsterdam)
De rol van zowel Antwerpen als Holland veranderde snel na het ontzet van Leiden. De Spaanse troepen hadden geen geld meer en vertrokken naar Antwerpen. In Holland kregen calvinistische leiders van het verzet steeds meer macht terwijl de opstand in de Zuidelijke Nederlanden werd onderdrukt. Hierdoor kwamen er na 1572 immigratiestromen uit het Vlaanderen en Brabant op gang. Vanaf 1580 kwamen er nóg meer vluchtelingen uit het Zuiden. Antwerpen werd belegerd en viel in handen van de Spanjaarden. Daarna sloten de opstandelingen de Schelde af en daarmee kwam een eind aan de rol van Antwerpen als belangrijkste handelscentrum van de Nederlanden. Tot 1620 zouden er zo’n honderdduizend vluchtelingen vanuit het Zuidelijke Nederlanden zijn vertrokken naar het noorden. Deze mensen kwamen niet alleen. Ze namen hun kennis, intelligentie, kapitaal en bedrijven mee naar Holland. Juist in het boekenbedrijf leidde dat tot grote veranderingen. De Republiek werd zo het nieuwe centrum van de boekenindustrie. Nieuwe drukkerijen en uitgeverijen vestigden zich in het met name in Amsterdam en Leiden.
Op dat moment had nog niemand bedacht hoe de risico’s van het drukken konden worden teruggedrongen. Maar in Holland kwam men op het idee om boeken, uitgeversrestanten en opgelopen voorraden te veilen. Zo’n boekenveiling gaf de boekenhandelaren de mogelijkheid om de voorraden en overtollige boeken te verkopen en snel liquide te maken.
Er waren twee soorten veilingen. De klassieke veiling, een publieke verkoping van bijzondere privécollecties. Daarnaast was er ook een veiling die alleen toegankelijk was voor collega’s in het boekenvak waar uitgevers en drukkers kun overtollige boeken verkochten.
De veilingen werden erg belangrijk en ook een enorm succes. Rond 1635 waren veilingen niet meer weg te denken. In steden als Leiden, Den Haag en Amsterdam werden er wekelijks boekenveilingen gehouden. Dankzij de boekenveilingen konden studenten hun oude boeken verkopen en konden verzamelaars boekenverzamelingen aanleggen. Je kon op zo’n veiling ingebonden exemplaren kopen, of boeken met annotaties van hoogleraren en andere geleerden.
[Rachelle Steinz]
Bron:
Andrew Pettegree, Arthur der Weduwen. De boekhandel van de wereld. Drukkers, boekverkopers en lezers in de Gouden Eeuw. Amsterdam/Antwerpen, 2019