Sacha van Beelen

De boekdrukkunst van de vijftiende eeuw zorgde ervoor dat boeken toegankelijker werden. Het boek werd goedkoper en daardoor werd het voor meer mensen mogelijk om meer boeken te bezitten. Ondanks de lagere prijzen zijn er veel incunabelen bewaard gebleven, wat doet vermoeden dat de gelukkige eigenaren van gedrukte boeken deze wel goed behandelden.

Een onbekende Nederlandse schrijver verkondigde in 1527 acht regels voor het conserveren van boeken in een handgeschreven boek: ‘Hoemen alle boucken bewaren sal om eewelic te duerene.’ De allerlaatste regel luidt: ‘Geef je boeken niet aan kinderen!’ Dat ging niet altijd goed.

Hoemen alle boucken bewaren sal om eewelic te duerene, 1527

Zo vond ik bij mijn onderzoek naar de typografie van incunabelen een eigenaardige tekening in een boek van Arnt Buschmann (ca. 1483), gedrukt door Georgius de Spira. Het was duidelijk geen onderdeel van het originele gedrukte boek. Dat was net als vele andere boeken uit die tijd een erg theoretisch en ‘saai’ boek zonder illustraties. Het ging in dit geval ook niet om een annotatie door een volwassene omdat de schematische tekening daar te infantiel voor oogde.

Waarschijnlijk is de illustratie gemaakt door een kind, en dan waarschijnlijk een middeleeuws kind omdat het onwaarschijnlijk is dat er recentelijk een ondeugend rakkertje de Bayerische StaatsBibliothek in München is binnengedrongen om eens even lekker incunabelen vol te kliederen.

Diß ist eyn groß mirackel von got von eynem geyst der offenbarte sich eynem jungen gesellen, Buschmann, A., ca. 1483

Het blijkt dat dit soort ongein wel vaker voorkwam, te zien in de volgende fascinerende voorbeelden:

Sermo de membris genitalibus, Falcucci, N., ca. 1470

LJS 361, 1327

Prenosticatio, Lichtenberger, J., >1488

Thorpe (2016) analyseert verschillende tekeningen in incunabelen en concludeert op basis van de tekenstijl (lange ledematen, gesimplificeerde lichamen) dat het hier om het werk gaat van kleuters. Het is mooi om te zien dat de tekenstijl van kinderen eigenlijk nooit is veranderd. Ook wekken de tekeningen vragen op over de relatie tussen boeken en kinderen in de late middeleeuwen. Zijn deze boeken stiekem uit de kast gehaald om als kladboek gebruikt te worden? Of zijn de boeken aan kinderen gegeven om iets uit te leren en zijn de tekeningen er vervolgens uit verveling ingezet? Maar daar zijn die kinderen natuurlijk weer te jong voor. De afbeeldingen geven in ieder geval een interessant inkijkje in het dagelijks leven van middeleeuwse kinderen, een intrigerend onderwerp waar zeer weinig over bekend is.

[Sacha van Beelen]

Bronnen

Deborah Ellen Thorpe | (2016) Young hands, old books: Drawings by children in a fourteenth-century manuscript, LJS MS. 361, Cogent Arts & Humanities, 3:1, 1196864, DOI: 10.1080/23311983.2016.1196864

Thijs Porck | (2012) “Do not give your books to children!” and other Medieval Rules of Book Conservation, medievalfragments

boekgeschiedenis