Grote Veranderingen
Ovidius (43 v.Chr.-17/18 na Chr.), Publius Ovidius Naso voluit, werd geboren in een welgestelde familie in Sulmo, het tegenwoordige Sulmona in Midden-Italië. Zijn familie stoomde hem klaar voor een leven gewijd aan politiek en recht. Zo studeerde Ovidius zowel in Rome als Athene, met het doel om in zijn vaders voetsporen te treden. Ovidius had echter andere plannen en koos al snel voor een carrière als dichter, waarin hij succesvol was. Op zijn naam staan meerdere dichtwerken, waaronder een handleiding om vrouwen te veroveren (de bundel Amores), fictieve brieven van beroemde mythologische vrouwen aan hun afwezige echtgenoten (de Heroides) en een leerdicht over liefde en verleiding (de Ars Amatoria). Verreweg zijn bekendste werk is echter de Metamorfosen.
De Metamorfosen is een dichtwerk dat bestaat uit vijftien delen of ‘boeken’, waarin veranderingen centraal staat. Ovidius schreef het werk overigens ook in een tijd van grote veranderingen: de Romeinse Republiek was decennia lang in burgeroorlogen verwikkeld wat culmineerde in de moord op Julius Caesar. Tijdens de chaos had de latere keizer Augustus alle macht naar zich toe getrokken. Net als andere bekende schrijvers uit zijn tijd, zoals Horatius, Propertius en Vergilius, probeerde Ovidius deze veranderende wereld in eigen termen te vatten. In de Metamorfosen beschrijft hij de wereldgeschiedenis aan de hand van Griekse en Romeinse mythes, beginnend bij het ontstaan van de wereld en eindigend met het overlijden van Julius Caesar.
In alle verhalen komt een vorm van gedaanteverwisseling voor: de transformatie van mensen in dieren, voorwerpen en natuurfenomenen. Sommige verhalen in de Metamorfosen kunnen met enige goede wil christelijk worden geïnterpreteerd en waarschijnlijk heeft dit gedicht de middeleeuwen dan ook overleefd omdat er sprake is van een zondvloed. In de renaissance ontstond een grote waardering voor werken uit de klassieke oudheid en zo ook voor de Metamorfosen. Door de bundeling van verschillende mythes, van bekende tot meer obscure, vormde de Metamorfosen een belangrijke bron van mythologische kennis. Hiervan profiteerden vele schrijvers, schilders en componisten.
Deze druk van Ovidius’ werk dateert uit 1609. De tekst is vertaald door Johannes Floranius. Deze vertaling uit 1552 was de eerste Nederlandse vertaling van de Metamorfosen. Karel van Mander schreef de eerste Nederlandstalige commentaar. Het door Florianus geschreven voorwoord tot de lezer is ironisch genoeg als enige deel van het boek in het Latijn. Het boek is gedrukt in een gotische letter en geïllustreerd met houtsneden. Houtsneden konden tussen het zetsel van het boek worden geplaatst en konden zo gelijk met de tekst worden gedrukt.
De drukker van de Metamorfen is Harmen Janszoon Muller (1539-1615). Hij was actief als drukker vanaf 1566 en was daarnaast ook ‘figuersnijder’, oftewel graveur. Zijn drukkerij en boekwinkel ‘Den vergulden passer’ was gevestigd aan de oostzijde van de Warmoesstraat in Amsterdam, tussen de Sint Jansstraat en Sint Annastraat. Muller leerde het vak van zijn vader Jan Ewoutszoon. Na Ewoutszoons overlijden werd de zaak waargenomen door zijn vrouw tot Muller de zaak in 1570 overnam. Muller drukte verschillende soorten boeken. Het merendeel bestond uit werken met een religieuze inslag (voornamelijk katholiek vanwege zijn eigen geloofsovertuiging) en drukwerk voor de lokale overheid, zoals wetten en verordeningen.
Ovidius’ Metamorfosen is de enige klassieke uitgave van Muller. De keuze om het te drukken kwam voort uit zijn band met de rederijkerskamer ‘De Eglantier’. De Metamorfosen vormde zoals gezegd immers een inspiratiebron voor schrijvers en dichters. In het voorwoord richt Muller zich tot de leden van de rederijkerskamer en benadrukt het belang van kunst en literatuur. In eerste instantie was Muller zelf geen lid van de rederijkerskamer, maar drukte hij vooral werken van de leden ervan. Hieronder vallen verschillende liederen en toneelstukken en werken van bekende auteurs zoals Dirck Volckertszoon Coornhert. Later zou Muller tot de rederijkerskamer toetreden.
Dat het drukken van het werk succesvol bleek, is te zien aan het aantal edities van de Metamorfosen die Muller heeft gedrukt. De eerste komt uit 1588, de tweede uit 1599 en de laatste uit 1609. Na Mullers overlijden hebben zijn erfgenamen het werk nog eens uitgebracht in 1621. De edities zijn echter geen exacte kopieën van eerdere werken. Tussen de verschillende uitgaven zijn zowel overeenkomsten als verschillen aan te wijzen, zowel wat betreft het lettertype als de illustraties.
Publius Ovidius Naso, Metamorphosis dat is / Die Herscheppinge oft veranderinge (…), vert. Johannus Florianus (Amsterdam, Harmen Janszoon Muller, 1609).
Plaatsnummer UBA: OK 62-7454
Collatieformule: 80 : A-2G8 2H4