Een dierenverhaal van middeleeuwen tot heden: Reynaert de Vos
Het beschrijven van dieren heeft een lange en respectabele geschiedenis. Eigenschappen van dieren vormen de meest bepalende kenmerken van fabels en spelen nog steeds een prominente rol in de hedendaagse literatuur. De representatie van dieren in fictie gaan meestal over ethische dilemma’s uit het dagelijks leven. Een goed voorbeeld hiervan is het boek Reynaert de Vos van ‘Willem die Madocke maecte’. Broer Jansz in Amsterdam herdrukte dit boek in 1635. Het middeleeuwse, satirische verhaal gebruikt dieren als metafoor en probeert op humoristische wijze het publiek een spiegel voor te houden. Het feit dat alles wat dieren doen een betekenis heeft, roept een vraag op: Welke boodschap probeert dit boek door middel van dierenfiguren duidelijk te maken?
Voor de beantwoording van deze vraag vertel ik het verhaal in kort na. Tijdens het Pinksterfeest maakte de koning van de dieren, de leeuw Nobel, bekend dat hij een hofdag zou houden in het dierenrijk. Alle dieren kwamen bij elkaar om de misdaden van Reynaert de vos te bespreken, zoals het mishandelen van vrouw en kinderen van de wolf Isegrim het stelen van worst van de hond Courtois en de moord op de kinderen van de haan Cantecleer. De leeuw Nobel werd erg boos over deze gebeurtenissen en besloot de vos te dagvaarden. Bruyn de beer en Tybaert de kater werden door de koning op pad gestuurd om de vos te dagvaarden. De sluwe vos, die de zwakheden van beide dieren kende, wist aan alle twee te ontsnappen. Tenslotte slaagde Grimbeert de das erin Reynaert mee te nemen naar het hof. Daar werd hij door alle andere dieren beschuldigd en veroordeeld tot de galg. Terwijl de galg werd opgesteld, wist Reynaert koning Nobel via leugens te overtuigen van zijn onschuld, waardoor hij werd vrijgesproken. Aan het einde van het verhaal realiseerden de koning en zijn hof zich dat zij opnieuw waren bedrogen en verslagen door Reynaert de vos.
De voornaamste reden om deze gebeurtenissen als dierenverhaal op te schrijven, is dat menselijke handelingen zo worden gerepresenteerd door niet-menselijke wezens. Door dieren te laten praten, denken en zich te laten gedragen als mensen, probeert de auteur op indirecte wijze de lezers een boodschap door te geven. De dierenverhalen weerspiegelen de maatschappij en verwijzen naar gebeurtenissen uit die tijd, bijvoorbeeld dat adellijke mensen lui waren en zich niet hielden aan hun plichten. Het verhaal verduidelijkt ook, dat je als individu niet altijd alles moet geloven en erover na moet denken. Dieren, zoals Reynaert de vos, zijn keer op keer in staat mensen te bedriegen. Daarnaast wordt benadrukt, dat zelfs als je niet sterk genoeg bent, je anderen kunt overtuigen door ‘slim’ te zijn, zoals de sluwe Reynaert. De moraal en boodschap van dit verhaal zijn, dat mensen altijd kritisch moeten blijven en niet alles moeten geloven wat er wordt gezegd of gedaan.
De belangrijkste scenes in het boek Reynaert de Vos zijn in illustraties weergegeven. Het typografische titelblad bevat de hofdag van koning Nobel. Alle dieren zijn bij elkaar gekomen om over Reynaert de vos te klagen. Deze scene weerspiegelt het begin van het verhaal. De omlijsting van het boek is een houtsnede (hoogdruk) en de typografische tekst is gestempeld in zwart en rood. De tekst duidt aan dat het om een vermakelijk verhaal gaat met mooie figuren!
Literatuurlijst
Jansz, Broer. Reynaert de Vos, een seer ghenoechlijcke ende vermakelycke historie, met hare moralisatien: als oock argumenten voor de capittelen, seer plaisant ende lustigh om te lesen. Amsterdam: Broer Jansz, 1635.
https://books.google.nl/books?id=7KwEDbjSRygC&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
“Reinaert de Vos,” Reinerd, Google, geraadpleegd op December 27, 2021,
https://reinerd.webnode.nl/karakters/
“Van den vos Reynaerde,” Literatuurgeschiedenis, Google, geraadpleegd op December 27, 2021,
https://www.literatuurgeschiedenis.org/teksten/van-den-vos-reynaerde
[Elif Ergün]