De uil van Minerva
Cornelius Tacitus (l. c. 56 - c. 118 CE) was een Romeinse historicus die boeken schreef over onder andere de geschiedenis van het Romeinse rijk van de tijd van Julisch-Claudische dynastie tot Domitianus. In deze druk uit 1637, geschreven door Tacitus met de op het eerste oog curieuze titel ex recensione J. Lipsii, J. Pontani, et aliorum, staat de godin Minerva groot afgebeeld op het gegraveerd titelblad. Zij was volgens de Romeinen de godin van wijsheid, strategische oorlogsvoering, wet, gerechtigheid en de kunsten. Ze toont veel overeenkomsten met de Griekse godin Athena. Onder het bewind van de keizer Domitianus, werd de aanbidding van Minerva tot grote hoogte gestuwd. Er waren vele tempels in Rome verbonden aan haar.
Het verhaal gaat dat haar vader Jupiter haar moeder Metis, terwijl ze zwanger was van Minerva, had ingeslikt. Terwijl ze binnenin Jupiter zat, creëerde Metis wapens voor haar baby. Jupiter kreeg zo’n hoofdpijn van dit constante geluid dat hij aan een andere god vroeg om zijn hoofd open te splijten. En voilà, een volgroeide Minerva rees uit het voorhoofd van haar vader met haar wapens in haar handen.
Op de gravure is Minerva dan ook te zien met een speer en schild. Deze staan symbool voor haar interesse in oorlog. Om haar lichaam draagt ze een chiton, een Grieks kledingstuk. Ook heeft ze een helm op haar hoofd. De uil, te zien naast de voeten van Minerva, ook wel uil van Athena genoemd, staat symbool voor wijsheid en kennis. De godin werd voor het eerst aanbeden in Rome samen met de zogenaamde ‘Capitolijnse godentrias’. In de belangrijkste tempel van het Capitool werd Minerva daar samen aanbeden met Jupiter, de oppergod en de god van hemel en onweer, en met Juno, de godin van het zuivere licht. Minerva speelt een hoofdrol in één van de meest beroemde verhalen in de Metamorfosen van Ovidius. De Metamorfosen is een van de meest populaire mythologische werken en verteld over het ontstaan van de wereld volgens de Romeinse en Griekse mythologie en is verdeeld over vijftien boeken.
Ook in de Nederlanden is dit werk vertaald en vaak gedrukt. Zo is er een middeleeuwse bewerking gedrukt door de Brugse drukker Colard Mansion in 1484. In hoofdlijnen komt deze bewerking veel overeen met de oorspronkelijk versie. Aan het einde van bijna elk verhaal is echter extra tekst toegevoegd waarbij de moralen die uit dat verhaal komen verteld worden aan de lezer.
Bladzijde met houtsnede uit Ovidius. Metamorphoses, gedrukt door Colard Mansion in 1484.
Bewaard in Openbare Bibliotheek Brugge.
Deze versie is ook geïllustreerd zoals kenmerkend is voor veel middeleeuwse handschriften. Deze eerste druk in het Frans van Colard Mansion wordt ook wel gezien als de ‘schitterendste incunabel gedrukt in de Nederlanden.’ De drukker Colard Mansion was een belangrijk figuur in Brugge in de 15de eeuw voor de boekdrukkerij. Hij richtte zich voornamelijk op luxehandschriften. Hij was de belangrijkste incunabeldrukker in Brugge. Zijn versie van de Metamorfosen is zijn laatste werk geweest.
bronnen
Erfgoed Brugge. ‘Métamorphose van Mansion – een introductie’. Online website, geraadpleegd 31 januari 2022. Beschikbaar via https://erfgoedbrugge.be/metamorphoses/metamorphoses-een-introductie/
Greekgodsandgoddesses. ‘Minerva’. Online website, geraadpleegd 31 januari 2022. Beschikbaar via https://greekgodsandgoddesses.net/goddesses/minerva/
World History Encyclopedia. ‘Minerva’. Online website, geraadpleegd 31 januari 2022. Beschikbaar via https://www.worldhistory.org/Minerva/
World History Encyclopedia. ‘Tacitus’. Online website, geraadpleegd 31 januari 2022. Beschikbaar via https://www.worldhistory.org/tacitus/
[Jolein Span]